Funkcjonowanie systemu praw człowieka oznacza, że o ile system międzynarodowy wyznacza ogólne standardy ochrony praw i wolności jednostki, o tyle system wewnątrzkrajowy go uszczegóławia i konkretyzuje.
Podpisanie i ratyfikowanie dokumentów z wyższego szczebla niż system wewnątrzkrajowy obliguje dane państwo do przestrzegania prawa i dostosowania własnego do umów międzynarodowych. Oczywiście żaden system nie zastąpi własnego prawodawstwa, instytucji sądowniczych i organizacji powołanych celu ochrony praw. Oba systemy tj. międzynarodowy i system regionalny jedynie zabezpieczają interes prawny jednostki zamieszkującej własny kraj. Zdarza się i tak, że obywatel nie jest zadowolony z rozwiązań prawnych zastosowanych we własnym kraju, w takim wypadku może on zwrócić się do instytucji regionalnych lub międzynarodowych takich jak np. Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.
Znany jest przykład Alicji Tysiąc skarżącej nasz kraj do wymienionego Trybunału o złamanie jej prawa do aborcji, podyktowanej trzecią ciążą, która miała zagrozić Pani Alicji pogorszeniem się stanu zdrowia (choroba oczu i prawdopodobieństwo porodu poprzez cesarskie cięcie). Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał orzeczenie obciążające Polskę karą grzywny wypłaconej w euro na rzecz skarżącej doliczając koszty postępowania przed Trybunałem. Grzywna została przyznana jako zadośćuczynienie za naruszenie przez Polskę artykułu 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, mówiącej o prawie do poszanowania życia prywatnego.
Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej każdy obywatel ma prawo wnieść skargę w razie łamania lub nieprzestrzegania jego praw.
Organami chroniącymi prawa człowieka w naszym kraju są:
- Sądy powszechne
- Sądy administracyjne
- Trybunał Konstytucyjny
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
- Organizacje pozarządowe
Do przestrzegania obywatelskich praw niezbędne są gwarancje materialne i formalne. Gwarancje materialne zapewniają instytucje odpowiedzialne za przestrzeganie praw i egzekwowanie kar (np. szeroko pojęta świadomość prawna społeczeństwa). Gwarancje formalne zaś, to procedury i środki umożliwiające jednostce postępowanie w dochodzeniu swych praw. Dzielą się na: gwarancje bezpośrednie (chronią w sposób instytucjonalny prawa np. rzecznik Praw Obywatelskich) i pośrednie (mają duży wpływ na podstawowych przestrzeganie praw np. podział władzy w państwie).
Prawa człowieka i prawa obywatelskie w Konstytucji RP
Polska konstytucja zapewnia poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich:
- prawo do własności i dziedziczenia (art. 21)
- prawo do wolności (art. 31)
- równości wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji (art. 32)
- równość wobec prawa ze względu na płeć (art. 33)
- prawo do posiadania obywatelstwa polskiego – dla potomków obywateli polskich (art. 34)
- wolność zachowania tożsamości i języka mniejszości narodowych (art. 35)
- prawo obywateli do opieki poza granicami kraju (art. 36)
- prawną ochronę życia (art. 38)
- wolność od poddawania eksperymentom naukowym bez zgody (art. 39)
- wolność od tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz karania i stosowania kar cielesnych (art. 40)
- wolność i nietykalność osobista (art. 41)
- prawo do obrony (art. 42)
- prawo do rzetelnego procesu (art. 45)
- prawo do prywatności (art. 47)
- prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48)
- prawo do nienaruszalności mieszkania (art. 50)
- prawo do ochrony danych osobowych (art. 51)
- wolność poruszania się po kraju, wyjazdu i powrotu (art. 52)
- wolność wyznania i poglądów (art. 53-54)
- wolność do gromadzenia i zrzeszania się (art. 57-59)
- prawo do równego dostępu do służby publicznej (art. 60)
- prawo do informacji publicznej (art.61)
- prawo wyborcze, rozumiane jako czynne prawo wyborcze dla obywateli (art. 62)
- prawo petycji (art. 63)
-Dorota Jasielon i Diana Głąbiej